Celem artykułu jest pokazanie, jak pogodzić dwie perspektywy spotykające się na etykiecie: z jednej strony potrzebę wyrazistej komunikacji handlowej na froncie opakowania (front-of-pack, FOP), z drugiej — obowiązki informacyjne wynikające z prawa żywnościowego UE. W praktyce oznacza to odpowiedź na pytanie: jak maksymalnie wykorzystać dozwolone określenia jakościowe (np. „kremowy”, „aksamitny”, wyróżniki smakowe), nie zaciemniając jednocześnie właściwej nazwy żywności i nie naruszając wymogów czytelności ani zakazu wprowadzania w błąd.
Tekst ma charakter praktyczny i adresowany jest do przyszłych przedsiębiorców oraz osób odpowiedzialnych za zgodność w małych i średnich firmach. Jego aspiracją jest dostarczenie języka i narzędzi przydatnych w dialogu pomiędzy działem marketingu, działem technologicznym a projektantami opakowań: wyjaśnia, czym w sensie prawnym jest „nazwa żywności” i dlaczego nie może być zastąpiona nazwą fantazyjną, jak rozumieć „to samo pole widzenia”, na czym polega wymóg czytelności i jakie konsekwencje pociąga eksponowanie określonego składnika w nazwie lub prezentacji. Ujęcie to zakłada perspektywę „compliance by design”: zgodność nie jest aktem końcowym, lecz elementem procesu projektowego, który należy zaplanować od pierwszej makiety graficznej. Artykuł świadomie nie proponuje jednego sztywnego wzorca; pokazuje natomiast ramy, w których przedsiębiorca może swobodnie budować przekaz, a zarazem zachować bezpieczeństwo regulacyjne. Szczególną uwagę poświęcono rozróżnieniu między warstwą identyfikacyjną opakowania, która określa rzeczywistą naturę produktu, a warstwą promocyjną, która może tę naturę opisywać, ale nie może jej przysłaniać.
Ramy regulacyjne etykietowania żywności
Podstawowy porządek prawny etykietowania żywności w Unii Europejskiej wyznacza rozporządzenie ustanawiające jednolite zasady przekazywania informacji konsumentom. Z jego perspektywy kluczowym pojęciem jest „nazwa żywności”, rozumiana jako oznaczenie pełniące funkcję identyfikacyjną: konsument, patrząc na opakowanie, powinien móc jednoznacznie rozpoznać kategorię produktu. Jeżeli dla danego wyrobu istnieje nazwa przewidziana przepisami, to właśnie ją należy zastosować; w braku takiej nazwy dopuszczalne jest użycie nazwy zwyczajowej utrwalonej w praktyce obrotu, a dopiero na końcu – ewentualnie – nazwy opisowej. Nazwa fantazyjna, nazwa marki lub hasło reklamowe mogą towarzyszyć przekazowi, lecz nie mogą zastępować nazwy żywności ani zacierać jej znaczenia. Z tą konstrukcją ściśle wiąże się generalna zasada uczciwej informacji: prezentacja opakowania, rozumiana jako suma słów, obrazów, kolorystyki i kompozycji, nie może tworzyć wrażenia, że produkt należy do innej kategorii technologicznej, ma inne właściwości lub został wytworzony w inny sposób niż w rzeczywistości.
Czym jest „wymóg tego samego pola”?
Szczególnego omówienia wymaga wymóg „tego samego pola widzenia”. Oznacza on, że nazwa żywności i ilość netto powinny być postrzegane jednocześnie, bez konieczności obracania opakowania. Przepisy nie przesądzają, że polem tym musi być front; decyduje faktyczny układ graficzny i to, jak konsument będzie realnie patrzył na produkt. W praktyce oznacza to, że jeżeli przedsiębiorca przenosi oznaczenie masy na bok lub tył, to w tym samym obszarze musi umieścić także nazwę żywności. Odwrotnie, jeśli masa pozostaje na froncie, nazwa żywności nie może „uciekać” w inne miejsce, ponieważ rozdzielenie tych elementów łamie logikę postrzegania. Z kolei wymóg czytelności obejmuje zarówno minimalną wielkość liter, jak i kontrast względem tła oraz takie rozmieszczenie treści, które nie utrudnia ich odczytania; chodzi nie tylko o zgodność formalną, ale o rzeczywistą dostępność informacji przy typowym oglądzie półkowym. Istotny jest także aspekt języka: informacje obowiązkowe powinny być podane w języku łatwo zrozumiałym dla konsumenta na rynku, na którym produkt jest oferowany.
Ważnym dopełnieniem tych zasad jest mechanizm wskazywania udziału składnika, gdy jest on podkreślony w nazwie lub prezentacji. Jeżeli producent akcentuje określony komponent, na przykład odmianę surowca, składnik smakowy albo element receptury to powinien ujawnić jego zawartość procentową w sposób przewidziany przez przepisy, najczęściej bezpośrednio przy danym składniku w wykazie. Celem tego obowiązku jest urealnienie przekazu marketingowego: jeśli opakowanie przyciąga uwagę określonym składnikiem, konsument powinien móc z łatwością zweryfikować jego rzeczywisty udział. Na ramy regulacyjne wpływają również akty sektorowe, które rezerwują pewne terminy dla ściśle określonych kategorii produktów; w konsekwencji użycie tych terminów nakłada na przedsiębiorcę dodatkową odpowiedzialność za precyzję i rzetelność nazewnictwa. Całość uzupełnia praktyka interpretacyjna organów i orzecznictwo, które akcentują prymat przejrzystości przekazu oraz ocenę etykiety jako całościowego doświadczenia percepcyjnego. Z punktu widzenia projektowania oznacza to konieczność myślenia o etykiecie jak o mapie pól widzenia: warstwa informacyjna musi zostać rozplanowana tak, aby spełnić wymogi prawa, natomiast warstwa promocyjna powinna być budowana w sposób, który tę informację wzmacnia, a nie neutralizuje.
Między marketingiem a zgodnością: projektowanie FOP zgodne z 1169/2011
Praktyczny przewodnik, jak zaprojektować front etykiety tak, by łączyć cele sprzedażowe z wymogami prawa. Wyjaśnia różnicę między nazwą żywności a nazwą fantazyjną, zasady „tego samego pola widzenia” (nazwa + ilość netto), kryteria czytelności oraz obowiązek QUID przy eksponowanych składnikach.
Prawo UE
- Rozporządzenie (UE) nr 1169/2011 (tzw. FIC) – m.in. art. 7 (zakaz wprowadzania w błąd), art. 13 (prezentacja, „to samo pole widzenia”), art. 17 (nazwa żywności), art. 22 i zał. VIII (QUID). Uchyla dawną dyrektywę 2000/13/WE.
- Rozporządzenie (UE) nr 1308/2013 (CMO), załącznik VII część III – „Mleko i produkty mleczne”: definicje i ochrona nazw mlecznych (w tym „ser”, „śmietana” itd.). Zastosowanie nazw zastrzeżonych wyłącznie dla produktów mlecznych.
- Rozporządzenie (WE) nr 1333/2008 w sprawie dodatków do żywności + unijna lista dodatków (akt wykonawczy: 1129/2011 – załącznik II, kategorie żywności, m.in. sery topione).
- Rozporządzenie (UE) nr 231/2012 – specyfikacje czystości dla dodatków (m.in. E331, E339, E450, E452 używane w serach topionych).
- Rozporządzenie (WE) nr 1334/2008 – aromaty i składniki aromatyzujące (definicje, zasady użycia i oznaczania „aromat naturalny” itp.).
Wytyczne KE
- Commission Notice on QUID – oficjalne wyjaśnienia KE do art. 22 FIC (m.in., kiedy i jak podawać % składnika eksponowanego na etykiecie/FOP).
Orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości UE
- C-422/16 (TofuTown) – potwierdza, że nazwy z załącznika VII część III 1308/2013 („mleko”, „śmietana”, „ser”, „jogurt” itd.) są zastrzeżone dla produktów mlecznych; dodanie doprecyzowania nie usuwa zakazu. Użyteczne przy ocenie nazewnictwa i ryzyka wprowadzenia w błąd.
Prawo krajowe (Polska) – ramy nadzoru i odpowiedzialności
- Ustawa z 21.12.2000 r. o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych (kompetencje IJHARS; zasady jakości handlowej i oznakowania w obrocie).
- Ustawa z 23.08.2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym (przekaz wprowadzający w błąd, praktyki rynkowe vs. prezentacja produktu).
- (Pomocniczo, zależnie od stanu faktycznego) Rozporządzenie MRiRW z 23.12.2014 r. w sprawie znakowania poszczególnych rodzajów środków spożywczych – przepisy szczególne dla wybranych kategorii (nie tworzy ogólnych reguł nazewnictwa serów, ale bywa przydatne przy produktach specyficznych).
My jako zespół Kancelarii Prawnej Viggen sp.j. oferujemy profesjonalną obsługę prawną w zakresie oceny i zapewnienia zgodności produktów żywnościowych oraz materiałów przeznaczonych do kontaktu z żywnością z obowiązującymi krajowymi i międzynarodowymi normami i przepisami. Nasze wieloletnie doświadczenie, zespół najlepszych ekspertów oraz biegła znajomość przepisów gwarantują kompleksowe wsparcie na każdym etapie procesu importu i eksportu, począwszy od oceny dokumentacji, aż po finalną weryfikację zgodności towarów.
Więcej: https://kancelariaprawnaviggen.pl/obsluga-prawna/prawo-zywnosciowe/
Zapraszamy do kontaktu w celu omówienia szczegółów współpracy i dostosowania oferty do indywidualnych potrzeb Twojej firmy.
e-mail: biuro11@viggen.pl,
jak@viggen.pl
tel.: +48-509-982-577, (12) 637 24 57
dr Olga Niewiada
Ekspert ds. Bezpieczeństwa żywności i żywienia
Kancelaria Prawna Viggen